ผีเรื่องท่าแร่ ได้กลายเป็นหัวข้อที่ถูกถกเถียงกันมากที่สุด หลังจากได้เข้าไปรับชมภาพยนตร์เรื่อง “ท่าแร่” ของคุณคุ้ย ทวีวัฒน์ วันทา ผู้กำกับที่เพิ่งฝากผลงานสุดโด่งดังอย่าง “ธี่หยด 1” และ “ธี่หยด 2” ไปเมื่อไม่นานมานี้
หากใครมีโอกาสได้รับชมภาพยนตร์เรื่องท่าแร่มาแล้ว คงจะเข้าใจเมสเซสของตัวหนังที่พยายามนำเสนอเรื่องราวเกี่ยวกับวิญญาณร้าย ตำนานปีศาจท้องถิ่นของจังหวัดสกลนคร ผ่านมุมมองของ 2 ตัวละครนักปราบผีที่มีความเชื่อและพิธีกรรมแตกต่างกัน
ประเด็นที่น่าสนใจของภาพยนตร์เรื่องนี้คงต้องยกให้กับความพยายามนำเสนอผีท้องถิ่นที่ชาวอีสานมีความเชื่อกันมาแต่โบร่ำโบราณ ซึ่งในเรื่องก็พบว่ามีผีอยู่หลายชนิด จนทำเอาหลายคนอยากรู้ว่า มันคือผีอะไรบ้าง บทความนี้ ghostsfolder จะพาไปรู้จักกับ ผีเรื่องท่าแร่ ว่ามีกี่ชนิด แล้วสรุปว่าลาสบอสที่แท้จริง มันคือผีอะไรกันแน่
การนำเสนอผีเรื่องท่าแร่ ผ่านพิธีกรรมไล่ปีศาจ
ตั้งแต่ฉากเปิดเรื่องมา คนดูจะได้เห็นฉากการทำพิธีไล่ผีร้ายที่เข้าสิงร่างลูกสาวยายแสง จนทำให้บาทหลวงต้องตัดสินใจสังหารชีวิตเพื่อหยุดผีร้ายตนนั้น พอตัดภาพมาอีก 40 ปีต่อมา เราก็ได้เห็นการที่วิญญาณร้ายตนเดิมสิงร่างตามิ่ง (บาทหลวงที่ทำพิธีเมื่อ 40 ปีที่แล้ว) กับ “มาลี” ลูกสาวของเขาที่ต้องกลายเป็นโฮสต์ให้กับผีร้ายตนนั้น
แต่คำถามคือ ผีที่เข้าสิงร่างมาลีเป็นผีอะไรกันแน่ ใช่ตัวเดียวกับที่เข้าสิงร่างลูกสาวยายแสงหรือไม่ เรามาดูพร้อมกันว่าผู้กำกับนำเสนอผีอะไรบ้างมาในภาพยนตร์
ผีโพง ผีพื้นบ้านทางเหนือชอบออกหากินเวลากลางคืน
ผีตัวแรกที่ปรากฏในเรื่องท่าแร่คือ “ผีโพง” เป็นผีพื้นบ้านของทางภาคเหนือและภาคอีสานบางจังหวัด ลักษณะของผีโพงจะคล้ายกับความเชื่อเรื่องผีกระสือคือ เวลากลางวันก็ใช้ชีวิตเหมือนมนุษย์ปกติทั่วไป มีร่างกาย มีจิตวิญญาณครบ หากแต่กลางคืน มันจะออกหากินตามชายป่า หรือ ตามบ้านคน
แม้ว่าผีโพงจะถูกมองว่าน่ากลัว แต่ความจริงแล้ว เขาไม่ใช่วิญญาณร้าย ส่วนใหญ่จะออกหากินช่วงกลางคืน กินกบ เขียด ค้างคาว และสิ่งของสกปรก โดยปกติผีโพงมักจะกลัวคนคล้ายผีกระสือ เมื่อเจอคนมักจะหลบหนี
ก็ตามที่เราเห็นในภาพยนตร์ ตัวละครตามิ่งเป็นคนเชิญวิญญาณผีโพงมาสิ่งมาลี จุดประสงค์ก็เพื่อปกป้องลูกสาวจากการเข้าสิงของผีร้ายที่เขากลัวที่สุดในชีวิต ซึ่งจะเป็นผีอะไร เดี๋ยวเราจะอธิบายให้ฟัง
ปอบ ปีศาจร้ายที่เข้าครอบงำจิตใจและกัดกินร่างกายอย่างเงียบเฉียบ
สำหรับผีปอบนั้น ถูกใช้เป็นตัวละครเอกตั้งแต่ภาพยนตร์เรื่องธี่หยด ซึ่งในเรื่องนั้นคือ “ปอบลิ้นดำ” หรือ “ห่าก้อม” ถือว่าเป็นปอบชั้นสูงสุดที่มีฤทธิ์เดชมหาศาล แต่สำหรับ ผีเรื่องท่าแร่ ปอบไม่ได้ถูกยกเป็นตัวละครเอก แต่ก็เป็นหนึ่งในผีพื้นบ้านที่ถูกพูดถึงอยู่บ่อยครั้งในเรื่อง
ลักษณะของปอบทั่วไป มักจะเข้าสิงร่างคน โดยเฉพาะคนที่จิตใจอ่อนแอ วิตกกังวล มันจะเข้าสิงสู่ร่างมนุษย์โดยที่เจ้าของร่างไม่รู้ตัว เมื่อนั้นมันจะค่อย ๆ กัดกินอวัยวะภายในของเหยื่อจนตายในที่สุด ซึ่งหากใครเคยดูเรื่องธี่หยดให้ลองนึกถึงตัวละครแย้ม นั่นแหละที่เขาเรียกว่าปอบกิน
ถ้าเทียบกันระหว่าง “ปอบ” กับ “ผีโพง” ก็ต้องบอกเลยว่าปอบน่ากลัวกว่ามาก เนื่องจากมันทำร้ายมนุษย์โดยที่เจ้าตัวไม่ทันรู้ตัว โหดร้าย และยากที่จะหาทางกำจัด ส่วนใหญ่ทำได้เพียงขับไล่ออกจากหมู่บ้าน หรือ กักขังไว้โดยการทำพิธีสะกดวิญญาณโดยผู้มีวิชาอาคมเท่านั้น
ผีปู่ย่า วิญญาณบรรพบุรุษผู้เป็นสื่อกลางของวิญญาณ
ในเรื่องเราจะได้เห็นการทำพิธีเหยาของ “แม่เมืองโสภา” หมอเหย้าประจำหมู่บ้านผู้ทำหน้าเสมือนหมอรักษาเมื่อผู้นั้นถูกวิญญาณเข้าสิง วิธีการของหมอเหยาคือการรำบูชาผีปู่ย่า ซึ่งเป็นวิญญาณบรรพบุรุษของตระกูล เพื่อให้วิญญาณของผีปู่ย่าช่วยสื่อกับวิญญาณที่เข้าสิงร่างของบุคคลนั้นว่าต้องการอะไร โดยใช้วิธี ถาม-ตอบปัญหาที่สงสัยผ่านการเสี่ยงทายด้วยไข่สดใหม่
จากที่เราได้เห็นในภาพยนตร์ที่ตัวละครหมอโสภาใช้พิธีการเสี่ยงทายด้วยไข่ในการนำทางไปยังโบสถ์ เช่น ถามว่าโบสถ์อยู่ที่ตรงนี้ใช่หรือไม่ หากใช่ ไข่ก็จะตั้งขึ้น ดูไปคล้ายกับการเล่นเกมผีถ้วยแก้วยังไงยังงั้น ต่างกันตรงที่ผีบอกก็คือผีปู่ย่าที่มาช่วยชี้ทางนั่นเอง ซึ่งการทำพิธีเหยาบูชาผีปู่ย่า ถือว่าเป็นจุดสำคัญที่ช่วยคลี่คลายคดีด้วยว่า แท้จริงแล้วผีที่กำลังสิงร่างอยู่นั้น คือผีอะไรกันแน่
ผีฟ้าพญาแถน ผีเรื่องท่าแร่ลาสบอสผู้กุมชะตาทุกสรรพสิ่ง
หลังจากที่มีคำถามในใจมานานว่าเอ๊ะ ผีที่สิงร่างลูกสาวยายแสง ตามิ่ง และมาลี มันคือตัวเดียวกันไหม สรุปคือ ไม่ใช่ตัวเดียวกันเลย ผีที่สิงร่างมาลีเป็นเพียงการทำพิธีเอาวิญญาณผีโพงเข้ามาสิงร่าง เพื่อป้องกันลาสบอสของเรื่อง นั่นก็คือ “ผีฟ้าพญาแถน” ปีศาจผู้มีอำนาจเหนือทุกสรรพสิ่งบนโลกมนุษย์
“พญาแถน” ตามความเชื่อของชาวอีสานเชื่อกันว่า พญาแถนเปรียบเหมือนเทพเจ้าแห่งสรรพสิ่งของโลก มีอำนาจที่สามารถควบคุมดิน ฟ้า อากาศ ภัยพิบัติทางธรรมชาติได้ ชาวบ้านมักทำพิธีบูชาพญาแถน เช่น ประเพณีบุญบั้งไฟ เพื่อขอให้พญาแถนมอบฝนให้
ผีฟ้าพญาแถน ถือว่าเป็นวิญญาณที่มีอำนาจอยู่ในระดับสูงสุด มีฤทธิ์เดชมหาศาล เมื่อสิงสู่คน ยากที่จะกำจัด ดังเช่นในเรื่องท่าแร่ จะเห็นว่าตามิ่งเลี้ยงผีฟ้าพญาแถนมาตั้งแต่บรรพบุรุษ เห็นได้จากการที่มีกระจกทั้งในตัวบ้านและโบสถ์เมื่อ 40 ปีก่อน ซึ่งเป็นสัญลักษณ์สำคัญที่สื่อถึงการเลี้ยงดูผีฟ้านั่นเอง
ความเชื่อผีเรื่องท่าแร่ ผ่านมุมมองการปราบปีศาจของ 2 ความเชื่อ
เรามองว่าจุดประสงค์ที่ผู้กำกับพยายามจะนำเสนอคือ ความเชื่อและประเพณีที่แตกต่างระหว่างศาสนาคริสต์นิกายโรมันคาทอลิก กับความเชื่อพื้นบ้านของชาวชุมชนท่าแร่ที่แตกต่าง แต่ก็สามารถอยู่ร่วมกันได้ ดังที่เห็นได้จากการทำพิธีของบาทหลวงเปาโลจากคริสตจักร ที่ใช้พิธีกรรมทางศาสนาคริสต์ในการปราบปีศาจร้าย เช่น การใช้เกลือไล่ผี ซึ่งคล้ายกับการใช้น้ำมนต์ไล่ผีของศาสนาพุทธ การกำจัดปีศาจโดยการเรียกชื่อของมัน
ในขณะที่ทางฝั่งหมอโสภา หมอเหยาประจำหมู่บ้านที่ใช้พิธีกรรมไล่ผีตามขนบความเชื่อที่ส่งต่อกันมาตั้งแต่โบราณ โดยอาศัยการทำพิธีเหยาเพื่อบูชาผีปู่ย่า ในการช่วยชี้ทาง และสื่อสารกับวิญญาณที่เข้าสิงร่างมนุษย์ ซึ่งเราจะได้เห็นพิธีการรำถวายผีปู่ย่า การเสี่ยงทายด้วยไข่ดิบ การเป่าแคน เป็นต้น
สรุป
จากในภาพยนตร์เรื่องท่าแร่ เราอาจจะคุ้นเคยกับ ผีเรื่องท่าแร่ บางชนิด เช่น ผีปอบ ที่พบได้บ่อยในภาพยนตร์และละครไทยหลายเรื่อง แต่ก็ได้รู้จักกับผีชนิดใหม่ เช่น ผีโพง ผีฟ้าพญาแถน ผีพื้นบ้านของทางฝั่งภาคเหนือ อีสาน และบางส่วนของประเทศลาว นำเสนอผ่านพิธีกรรมปราบปีศาจ 2 ความเชื่อ คือ คริสต์ศาสนนิกายโรมันคาทอลิก และการทำพิธีแบบพื้นบ้านอย่างการทำพิธีเหยา ตามความเชื่อที่ส่งผ่านการมาตั้งแต่บรรพบุรุษ
แม้ว่าจะต่างความเชื่อ ต่างวัฒนธรรม ต่างศาสนากัน แต่ก็สามารถปฏิบัติร่วมกันได้ ดั่งเช่นชุมชนท่าแร่ เมืองเล็ก ๆ ที่ศาสนาคริสต์และความเชื่อเรื่องการบูชาผีสามารถอยู่ร่วมกันได้มาช้านาน
