สัญลักษณ์แห่งความตาย เป็นสิ่งที่มนุษย์สร้างขึ้นมาตามความเชื่อที่ว่า พวกมันมีความเกี่ยวข้องกับความตายและโลกแห่งวิญญาณ ไม่ว่าจะเป็นสัตว์โลก ภาพวาดจากฝีมือมนุษย์เอง หรือแม้กระทั่งสัญลักษณ์ที่เกี่ยวข้องกับพิธีศพ ซึ่งแต่ละประเทศทั่วโลกล้วนมีความเชื่อแตกต่างกันไปตามประสบการณ์และประเพณีที่สืบทอดกันมาชั่วอายุคน
บทความในวันนี้ Ghostsfolder เราขอนำเสนอ 10 สัญลักษณ์แฝงนัยยะที่ว่ากันว่าเกี่ยวข้องกับความตายจากหลายวัฒนธรรมทั่วโลก ลองพิจารณาดูกันว่าแต่ละประเทศเขามีความเชื่อยังไงกันบ้าง
10. หลุมศพสลักข้อความของชาวคริสเตียน (Gravestone Cast)
ภาพหลุมฝังศพของชาวคริสเตียนที่สุสานเฮนเบอรี่ เมืองบริสตอล ปี 1720 สลักข้อความระบุว่า “จงหลับใหลอย่างมีความสุข” ด้านบนคือภาพของเทวดา
บนสุสานระบุข้อความที่ว่า “ข้าผู้ซึ่งเกิดมาเป็น “คนนอกศาสนา” และ “ทาส” บัดนี้ได้นอนหลับอย่างสงบในหลุมศพของ “คริสเตียน” แม้ผิวพรรณของข้าจะมืดมน แต่สายตาของผู้ช่วยให้รอด จะเปลี่ยนความมืดนี้ให้กลายเป็นแสงสว่างอันเจิดจ้า พระเจ้าผู้ประทานพระคุณแก่ข้าบนโลกนี้เพื่อแนะนำข้าแด่พระเจ้าบนสวรรค์ ข้ารอคอยการเสด็จกลับมาอันรุ่งโรจน์ของพระองค์ ณ ที่นี่ เพื่อร่วมเฉลิมฉลองพระองค์กับเหล่านักบุญและทูตสวรรค์”
9. นกแร้งราชา (King Valture)
ในหลายวัฒนธรรม “นกแร้ง” ถูกมองได้หลากหลายแง่มุม ในบางประเทศมองว่าแร้งคือตัวแทนของผู้เป็นแม่ที่ปกป้องลูก ด้วยลักษณะนิสัยของมันที่เลี้ยงดูลูก คอยหาซากศพเพื่อเป็นอาหารเลี้ยงลูกเป็นอย่างดี แต่ขณะเดียวกัน ความเชื่อในหลายประเทศกลับมองว่า “แร้ง” มาพร้อมกับความโชคร้ายและอันตรายที่กำลังจะมาเยือน
ชนพื้นเมืองในอเมริกาเชื่อว่า แร้งคือ สัญลักษณ์แห่งความตายและลางร้าย อาจจะด้วยบุคลิกดูก้าวร้าวและหลอกลวง พวกเขาเชื่อว่าถ้าฝันเห็นแร้ง จะเกิดเหตุร้ายกับคนใกล้ตัวหรืออาจจะตัวคุณเอง เช่น การเจ็บป่วย ไปจนถึงความตาย
8. โครงกระดูกค้างคาว (Bat Skeleton)
ค้างคาวเป็นสัตว์ที่อาศัยอยู่ในสถานที่มืด เช่น ถ้ำ สถานที่ฝังศพอย่าง สุสาน หรือตามโบสถ์ ถ้าของไทยเราก็พบเห็นตามถ้ำหรือตามวัด ด้วยเหตุนี้เอง ทำให้หลายวัฒนธรรมทั่วโลกมองว่า “ค้างคาว” มาพร้อมกับสิ่งไม่มงคล
ตามความเชื่อของศาสนาคริสต์เชื่อว่ามันคือ “นกปีศาจ” ที่มาพร้อมกับความมืดและความตาย ซึ่งคล้ายกันกับความเชื่อในนิวซีแลนด์ที่มีความเชื่อเกี่ยวกับนก Hokioi นกที่หากินตอนกลางคืนที่เชื่อว่ามันคือผู้ทำนายความตาย ส่วนในอเมริกาค้างคาวมักเป็นสัญลักษณ์ที่เกี่ยวข้องกับเรื่องมืดมน ปีศาจ และความลี้ลับ เช่น แม่มด วันฮาโลวีน แดร็กคูลา แวมไพร์
7. เมเมนโต โมริ (Memento Mori)
“เมเมนโต โมริ” หรือ “ใบรับรองความตาย” หนังสือรับรองคำให้การลงไว้ ณ วันที่ 21 เมษายน 1707 เพื่อพิสูจน์ว่า “โทมัส แมทธิว” ถูกฝังไว้กับในหลุมศพคู่กับขนแกะข้างกาย คำว่า Memento Mori เป็นภาษาละตินมีความหมายว่า “จงจำไว้ว่าเจ้าต้องตาย”
บริเวณกรอบของใบรับรองเต็มไปด้วยสัญลักษณ์แฝงความหมายชวนคิด เช่น นาฬิกาทราย อันหมายถึง “เวลาบนโลกมนุษย์ที่มีอยู่อย่างจำกัด” รวมถึงภาพของเครื่องมือขุดหลุมศพ เหล่าปีศาจ และโครงกระดูก ตัวแทนเชื่อมระหว่างมนุษย์กับสวรรค์
6. อีกาสีดำ (Carrion Crow)
อีกา ถูกมองว่าเป็นสัตว์ที่ตีความได้หลายแบบ บ้างก็ว่าเป็นตัวแทนแห่งสติปัญญา แต่ในอีกทางหนึ่งก็ถูกมองว่า “อีกา” คือ สัญลักษณ์แห่งความตาย ที่เกี่ยวข้องกับคำทำนาย การเปลี่ยนแปลง ปัญหา ลางบอกเหตุ กลอุบาย และเป็นผู้ส่งสารจากโลกของวิญญาณโดยตรง
หนึ่งในประเพณีที่เกี่ยวข้องกับความเชื่อเรื่องอีกาพบใน “เทศกาล Kivak Jatra” ของชนเผ่า Paiute ของอินเดียที่เชื่อกันว่า อีกาคือผู้ส่งสารระหว่างภพต่าง ๆ เป็นผู้นำทางจิตวิญญาณ คอยส่งลางบอกเหตุและสารแห่งคำทำนายระหว่างโลกมนุษย์และสิ่งเหนือธรรมชาติ
5. ภาพการตายของบุคคล (Death Personified)
Death Personified หนึ่งในผลงาน The Four Horseman of the Apocalypse ของอัลเบรชท์ ดูเรอร์ ภาพพิมพ์ขาวดำบนกระดาษที่บอกเล่าเรื่องราวของอัศวินที่กำลังขี่ม้าด้วยแววตาสิ้นหวังและร่างกายแสนเหนื่อยล้า สองข้างทางรายล้อมไปด้วยหัวกะโหลก สุนัข ป้ายหลุมศพ และปีศาจถืออาวุธ
ภาพนี้เกี่ยวข้องกับ “อัศวิน ปีศาจ และความตาย” ในมือของอัศวินถือนาฬิกาทราย สัญลักษณ์แห่งกาลเวลา เปรียบเหมือนการสะท้อนให้เห็นถึงมุมมองของเวลาของชีวิตคนเราอันแสนสั้นและความตายที่ไม่อาจหลีกเลี่ยงได้ ไม่เว้นแม้แต่ผู้ชอบธรรมเองก็ตาม อีกทั้งยังสะท้อนถึงความเสื่อมสลายและการเกิดใหม่
4. สุนัขจิ้งจอก (Jackal)
การปรากฏตัวของสุนัขจิ้งจอกพบได้ทั่วโลก โดยเฉพาะเขตชุมชน ตามความเชื่อในแอฟริกา เอเชีย และยุโรปตะวันออกเฉียงใต้มองว่าสุนัขจิ้งจอกมักอยู่ตามเขตชุมชน ซึ่งปกติมักใช้เป็นพื้นที่ฝังศพมากกว่าในตัวเมือง พวกเขามองว่ามันจะขุดศพขึ้นมากิน
ภาพของไฮโคปอมป์ คล้ายกันกับสุนัขจิ้งจอก สิ่งมีชีวิตที่ว่ากันว่าเป็นผู้นำทางดวงวิญญาณไปสู่ภพชาติต่อไปหลังจากเสียชีวิตไปแล้ว
เรื่องราวของสุนัขจิ้งจอกยังพบได้ในพิธีกรรมฝังศพของชาวอียิปต์โบราณอย่าง “อานูบิส” รูปปั้นสุนัขตัวใหญ่ที่เชื่อว่าเขาคือเทพผู้ปกครองมัมมี่ ทำหน้าที่ตัดสินคุณค่าทางศีลธรรมของคนตาย โดยการชั่งบาปในใจกับขนนกแห่งความจริง นอกจากนี้ เรื่องราวของไฮโคปอมป์ยังปรากฏในพระคัมภีร์ภาคพันธสัญญาเดิมของศาสนาฮินดู เชื่อว่า มันคือตัวแทนแห่งความพินาศ เชื่อมโยงกับกาลีเทพีแห่งความตายอีกด้วย
3. ลา คาทริน่า (La Catrina)
ตัวละครหัวกะโหลกหญิงสาวสวมหมวกใบใหญ่ แต่งกายด้วยชุดพื้นเมือง เดินร่วมงานเฉลิมฉลองในเทศกาล Dia de los Muertos หรือ “วันแห่งความตาย” ของชาวเม็กซิกันคงผ่านตาชาวโลกมาบ้างพอควร เพราะนี่คือเทศกาลที่โด่งดังสุดของเม็กซิโก
ลา คาทริน่า ผู้ได้รับการยกย่องว่าเธอคือ “ราชินีแห่งยมโลก” ราชินีของชาวแอ็ชเท็กผู้ล่วงลับไปแล้ว การปรากฏตัวของลา คาทริโอในงานเทศกาลเป็นเหมือนการตอกย้ำความจริงของโลกมนุษย์ที่ว่า ความตายคือส่วนหนึ่งของวัฎจักรชีวิต ความตายจะมาเยือนทุกคนไม่ว่าจะอยู่สถานะไหนของสังคมก็ตาม
2. ผีเสื้อกลางคืนหัวเหยี่ยว (Death’s Head Hawk Moth)
ภาพของผีเสื้อกลางคืนหัวเหยี่ยว สัญลักษณ์แห่งความตาย ที่ซ่อนความหมายลึกซึ้งผ่านผีเสื้อที่มีสัญลักษณ์คล้ายหัวกะโหลกอยู่ด้านหลัง ผีเสื้อชนิดนี้มักจะส่งเสียงร้องเมื่อพวกมันถูกรบกวน จึงมีความเชื่อกันว่ามันคือสัตว์ที่ส่งเสียงร้องในลักษณะลางบอกเหตุ เชื่อมโยงกับความตาย โชคร้าย การเปลี่ยนแปลง และการเกิดใหม่
ตัวละครผีเสื้อกลางคืนหัวเหยี่ยว เป็นภาพโปสเตอร์ของภาพยนตร์ชื่อดังอย่าง The Silence of the Lambs ภาพยนตร์แนวระทึกขวัญปี 1991 ที่เขาใช้เพื่อเปรียบเปรยตัวร้ายของเรื่องที่ชีวิตหมกมุ่นอยู่กับการเปลี่ยนแปลงรูปร่างและตัวตนตลอดทั้งเรื่อง ในขณะที่วิธีการที่เขาทำมันเต็มไปด้วยความน่าสะพรึงกลัวก็ตาม
1. มัมมี่ (Mummy)
ภาพวาดมัมมี่นอนอยู่ในโลงศพ บอกเล่าถึงความตายและชีวิตหลังความตายตามความเชื่อของชาวอียิปต์ โดยเฉพาะในขั้นตอนการทำมัมมี่ ซึ่งถือว่าเป็นขั้นตอนสำคัญในการเดินทางไปสู่ปรโลก พวกเขามีความเชื่อว่าการรักษาสภาพร่างคือสิ่งจำเป็นที่คนตายจะสามารถดำรงอยู่ในโลกหลังความตาย
มัมมี่ คือตัวแทนแห่งความหวัง การเปลี่ยนแปลง และการเกิดใหม่ในโลกหลังจากสิ้นสุดความเป็นมนุษย์ ภาพของมัมมี่มักปรากฏคู่กับสัญลักษณ์บางอย่างที่เชื่อมโยงกับเทพเจ้า เช่น ด้วงเต่าทอง ตัวแทนแห่งการฟื้นคืนชีพและการเกิดใหม่ “นัท” เทพีแห่งท้องฟ้า และ “อานูบิส” สุนัขผู้นำทางคนตายไปยังภพใหม่
ภาพของเหล่า สัญลักษณ์แห่งความตาย มักเกี่ยวข้องกับความเชื่อ ประเพณี ศาสนา และวัฒนธรรมของแต่ละท้องที่ อาจจะด้วยรูปลักษณ์ภายนอกของมัน หรือแม้กระทั่งความเกี่ยวข้องกับศาสนา ทำให้สัญลักษณ์เหล่านี้ถูกมองว่าเกี่ยวข้องกับความตายและลางบอกเหตุอะไรสักอย่างที่สามารถเชื่อมโยงโลกมนุษย์และโลกแห่งวิญญาณ
